Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος (ή Οδυσσέας Βερούσης, 1788/1790 – 5 Ιουνίου 1825) ήταν σημαντικός οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε στην Ιθάκη, γιος του αρματολού Ανδρέα Βερούση (Καπετάν Ανδρούτσου) από τις Λιβανάτες Λοκρίδας και της Ακριβής Τσαρλαμπά από την Πρέβεζα.
Στα νεανικά του χρόνια, ο Οδυσσέας μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που αναδεικνύονταν οι νεωτερικές ιδέες και είχε ισχυρή επίδραση από την οικογένεια της μητέρας του, η οποία ήταν ενεργή στη δημόσια ζωή της Πρέβεζας. Σε νεαρή ηλικία, ο πατέρας του εκτελέστηκε από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα να μην προλάβει να τον γνωρίσει πραγματικά.
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έστειλε ένα γράμμα προς τους Γαλαξιδιώτες λίγο πριν την έναρξη της Επανάστασης του 1821, με στόχο να τους κινητοποιήσει και να τους προσκαλέσει να επαναστατήσουν εναντίον των Τούρκων. Το γράμμα αυτό θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της προεπαναστατικής περιόδου και διακρίνεται για τη λαϊκή γλώσσα, την ειλικρίνεια και τη φλόγα της ψυχής του.
Στο γράμμα του, ο Ανδρούτσος δηλώνει πως, παρόλο που θα μπορούσε να ζήσει βασιλικά και να απολαύσει πλούτη, τιμές και δόξες από τους Τούρκους (λόγω της φήμης του και του σεβασμού που είχαν για τον πατέρα του), δεν το θέλει αυτό, αλλά θέλει να απελευθερωθεί το γένος του από τη σκλαβιά. Εκφράζει την αγωνία του για την κατάσταση που βιώνουν οι Έλληνες, με τις εκκλησίες να μετατρέπονται σε τζαμί, τις οικογένειες και τα παιδιά να είναι στα χέρια των Τούρκων και κανείς να μην έχει κάτι ιδικό του.
Ο Ανδρούτσος δηλώνει πως είναι έτοιμος με τους άντρες του και περιμένει τη βεβαιότητα πως οι Γαλαξιδιώτες θα τον ακολουθήσουν. Επισημαίνει πως αν αυτοί κάνουν το πρώτο βήμα από τη δική τους πλευρά και εκείνος από την άλλη, θα σηκωθεί όλη η Ρούμελη, γιατί ο κόσμος φοβάται να κινηθεί χωρίς παράδειγμα. Υπογραμμίζει τη σημασία των καραβιών των Γαλαξιδιωτών και τις γνώσεις τους, ενθαρρύνοντάς τους να δράσουν.
Στο τέλος του γράμματος, ο Ανδρούτσος ζητάει πυρομαχικά (μπαρούτι και βόλια) και πληροφορεί πως έχει ήδη μοιράσει όσα έλαβε. Ζητάει να τον οικονομήσουν και σε στουρνάρια και περιμένει απάντηση με τον ίδιο που έφερε το γράμμα. Επίσης, προειδοποιεί να μην ακούνε τα λόγια του Πανουριά, τον οποίο χαρακτηρίζει ως φοβιτσιάρη. Τέλος, ζητάει να έρθει ένας από τους Γαλαξιδιώτες στο μοναστήρι για να μιλήσει με τον Γκούρα, τον οποίο προστατεύει και αναγνωρίζει ως καλό παλληκάρι.
Το γράμμα τελειώνει με χαιρετισμούς και υπογραφή του Ανδρούτσου, με ημερομηνία 22 Μαρτίου 1821. Αυτό το κείμενο παρουσιάζει την ιδανική σύμβαση μεταξύ της λαϊκής έκφρασης και της επαναστατικής πνεύσης, καθιστώντας το ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κείμενα του Εικοσιένα.
Ο Ανδρούτσος αρχικά πολέμησε για λογαριασμό του Αλή Πασά, αλλά αργότερα αγωνίστηκε ενεργά για την ελληνική επανάσταση, διακρινόμενος ιδιαίτερα στη μάχη στο Χάνι της Γραβιάς (Μάιος 1821), όπου αντιμετώπισε με επιτυχία σημαντικές οθωμανικές δυνάμεις. Ωστόσο, οι ρεαλιστικές του στρατηγικές και οι διαπραγματεύσεις με εχθρούς(καπάκια) του έδωσαν αφορμή για κατηγορίες προδοσίας από μέρος της επαναστατικής ηγεσίας.
Το 1825, κατηγορήθηκε για συνεργασία με τους Τούρκους, φυλακίστηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών και δολοφονήθηκε από τον πρώην σύντροφό του Γιάννη Γκούρα, πριν ακόμη δικαστεί. Η ζωή και το τέλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου συνεχίζουν να αποτελούν αντικείμενο συζήτησης και αναθεώρησης στην ιστοριογραφία της Επανάστασης του 1821
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, σημαντικός ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, δολοφονήθηκε τη νύχτα της 4ης προς 5η Ιουνίου 1825, στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο θάνατός του οργανώθηκε από τον πρώην σύντροφό του Γιάννη Γκούρα, ο οποίος φοβόταν ότι η κυβέρνηση θα του έδινε αμνηστία και θα τον επέστρεφε σε ηγετικό στρατιωτικό πόστο. Μέλη της ομάδας του Γκούρα, όπως ο Μαμούρης, ο Παπακώστας και ο Τριανταφυλλίνας, μπήκαν στο κελί του Ανδρούτσου, τον βασάνισαν και τον δολοφόνησαν με βίαιο τρόπο, ενώ μετέπειτα προσπάθησαν να δικαιολογήσουν τον θάνατό του ως αποτέλεσμα απόπειρας δραπέτευσης, ισχυριζόμενοι ότι έπεσε και σκοτώθηκε όταν κόπηκε το σχοινί που χρησιμοποίησε
Το πτώμα του βρέθηκε στο λιθόστρωτο του ναού της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη και η επίσημη εκδοχή ήταν ότι ηττήθηκε από την απόπειρα δραπέτευσης, αν και η πραγματικότητα ήταν ότι δολοφονήθηκε από τους ίδιους τους συναγωνιστές του .
